Халықаралық еңбек ұйымының нормалар жүйесіндегі ереуіл құқығының жағдайы туралы қысқаша мазмұндама

ХЕҰ қадағалау органдарының ереуіл құқығын қолданудың ұзақ тәжірибесін зерделеу ереуіл құқығы негізінен № 87 және 98-конвенциялармен реттелетін бірлесe бостандығына ие болу құқығынан туындайтын Халықаралық еңбек ұйымы құқықтық жүйесінің ажырамас бөлігі болып табылады деген нақты қорытындыға әкеледі. Ереуіл жасау құқығын іске асырудың нақты аспектілерін қарастыра отырып, қадағалау органдары бұл құқықты қорғауды, ең алдымен, № 87-Конвенцияның нормаларынан шығарады.

Ереуіл құқығына деген көзқарастарында ХЕҰ-ның қадағалау органдары бірлестік бостандығын іске асыру мәселелерін жүйелі түрде қарау негіздерін қалаған 1950 жылдардың басында бірігу еркіндігі комитетінің алғаш шешімдерінен бастап есептелетін болса, қазіргі кезде 70 жылға жуық тарихы бар бірлестік еркіндігі туралы нормаларды түсіндіру мен қолданудың қалыптасқан тәжірибесіне сүйенеді.

Мысалы, бірлесу бостандығы бойынша Комитет әр жылдары көптеген шешімдер қабылдады, онда ол № 87-Конвенцияны қолдану мәнінде ереуіл құқығына деген көзқарасын белгіледі. Комитет № 87-Конвенцияның нормаларынан оның бірқатар шешімдерінде бекітілгендей, ереуілге шығу құқығын да, сондай-ақ осы құқықтың әртүрлі аспектілерін, атап айтқанда кәсіподақтар федерациялары мен конфедерацияларының ереуілдерді жариялауы және кәсіподақ ұйымдарына ереуілдерді жариялауға айрықша құқық беру құқығын тікелей алып тастады.

1998 жылы Кот-д'Ивуар еркін кәсіподақтар конфедерациясының үкіметтің әрекетіне қарсы шағымын тыңдаған кезде, басқа мәселелермен қатар, ереуілдерге қатысқаны үшін жаппай жұмыстан шығару туралы айыптаулар болған - Комитет «ереуілге шығу құқығын құрметтеудің маңыздылығын, № 87-конвенцияның ережелерімен қорғалатын ұйымдасу құқығынан табиғи түрде туындайды» деп атап көрсетті.

Бір қызығы, Грециядағы кәсіподақ құқықтарын бұзу туралы істерге байланысты комитет 2007 және 2011 жылдардағы шешімдерінде "жұмысшылардың әлеуметтік-экономикалық және кәсіби мүдделерін қорғаумен айналысатын ұйымдар ереуіл әрекеттерін осы ұйымдар мүшелерінің және жалпы барлық жұмысшылардың мүдделеріне, әсіресе жұмыспен қамту, әлеуметтік қорғау және өмір сүру деңгейіне тікелей әсер ететін әлеуметтік және экономикалық саясат салаларының негізгі тенденцияларының нәтижесінде туындайтын мәселелердің шешімдерін іздеуде өз ұстанымдарын нығайту үшін қолдана алуы керек" деп атап өтті.

Бұл ретте, ереуілге қатысқаны үшін санкция ретінде қызметкерлерді жұмыстан шығару сияқты аспектіні бірлесу бостандығы жөніндегі Комитет № 98-Конвенцияның нормаларын қолдану контекстінде құқықтарды бұзу ретінде қарайды.

Сонымен қатар, ереуілге құқықты бұзу жағдайларын негізінен № 87-Конвенцияның нормаларын сақтау контекстінде қараудың кең тәжірибесі бар конвенциялар мен ұсыныстарды қолдану жөніндегі сарапшылар комитеті кейбір жағдайларда ереуіл жасау құқығын мәжбүрлі еңбекті жою туралы № 105-Конвенцияны қолдану контекстінде қарастырғанын атап өткен жөн. Бұл Конвенцияда "ереуіл жасау құқығы" туралы айтылмаса да, оны ратификациялаған мемлекеттер "мәжбүрлі немесе міндетті еңбекті, соның ішінде оны ереуілге қатысқаны үшін жаза құралы ретінде қолдануды жоюға және оның қандай да бір түріне жүгінбеуге міндеттенетінін" көрсетеді.

№ 105-Конвенцияны қолдану мағынасында 1974 жылғы баяндамада Сарапшылар комитеті түрік заңнамасын қарастырды, ол басқалармен қатар ереуілдерге елеулі шектеулер мен тыйымдар енгізді және белгіленген шектеулер мен тыйымдарды бұзғаны үшін жазалар қатарында міндетті жұмыстарды орындауды қамтитын түрмеге қамауды қарастырды.

Бірлесу бостандығы Комитеті мен конвенциялар және ұсыныстарды қолдану жөніндегі сарапшылар Комитетінің көп жылдық тәжірибесі 1994 жылы Сарапшылар комитетіне "бірлестік бостандығы және Ұжымдық келіссөздер" жалпы шолуында ереуілге жеке тарау арналып, келесі қорытындыға келуге мүмкіндік берді: "негізгі мәтіндерде ереуіл жасау құқығы туралы нақты ереже болмаған жағдайда қадағалау органдарына ХЕҰ осы мәселе бойынша конвенциялардың нақты қолданылу аясын және маңыздылығын анықтауға тура келді. Бұл органдар, ең алдымен, бірлесу бостандығын бұзу туралы шағымдарды қарау үшін құрылған арнайы рәсім шеңберіндегі бірлесу бостандығы жөніндегі Комитет және Жарғының 19 және 22-баптарына сай жиналған Комитет болып табылады".

Сол баяндамада 1950 жылдардан бастап, ХЕҰ қадағалау органдарының бірлесу еркіндігі жөніндегі Комитетпен және сарапшылар комитетімен ереуіл жасау құқығын қарау тәжірибесін қысқаша сипаттағаннан кейін сарапшылар комитеті былай пайымдады: "жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, Комитет өзінің негізгі ұстанымын растайды, оған сәйкес ереуіл жасау құқығы № 87-Конвенциямен қорғалатын бірлесу бостандығының ажырамас салдары болып табылады ".

Дереккөз: International Labour